Παρουσίαση του βιβλίου του Τάσου Παππά, «Ποια Αριστερά, Ποια Δεξιά»
Ελευθερία της έκφρασης
Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια προσέγγιση του άλλου, του διαφορετικού. Ξεκινώντας από το θέμα των σκίτσων του Μωάμεθ και των αντιδράσεων που υπήρξαν, τόσο από τις μουσουλμανικές χώρες, οι οποίες το θεώρησαν προσβολή, αλλά και από τους κυβερνώντες της Δύσης, οι οποίοι ζήτησαν συγνώμη, όχι φοβούμενοι τις γενικότερες αναταραχές που θα μπορούσαν να δημιουργηθούν στις χώρες τους, ο προβληματισμός του συγγραφέα επικεντρώνεται στο αν είχε δικαίωμα δημοσίευσης του σκίτσου η εφημερίδα και δεύτερον στο αν η αντιμετώπιση των πολιτικών ήταν η δέουσα και τέλος ποια η σχέση υπάρχει μεταξύ της ελευθερίας της έκφρασης και του τι πρέπει να σεβόμαστε, δηλαδή αν στο βωμό της ελευθερίας της έκφρασης μπορούμε να θυσιάσουμε την πίστη και τα ιδανικά μεγάλων μαζών της ανθρωπότητας. Επί του θέματος υπάρχουν πολλές απόψεις και θεωρίες. Τα ερωτήματα δε που τίθενται και είναι σημαντικά και επί των οποίων προβληματιζόμαστε επικεντρώνονται στο αν στο όνομα της ανοχής η όποια θρησκεία πρέπει να είναι εκτός κριτικής, καθώς και στο αν η διαρκής ενοχοποίηση της Δύσης και η μόνιμη θυματοποίηση των Αράβων και στην απλοϊκή σκέψη μήπως είναι ένα βολικό σχήμα, ένα πρόσχημα, για να δικαιολογήσει τη μισαλλοδοξία και τους ιερούς πολέμους. Επί του θέματος έχουν αναπτυχθεί δύο θεωρίες. Σύμφωνα με την πρώτη σε ένα δημοκρατικό κράτος η ελευθερία του λόγου είναι ασύνορη, κάποιος έχει πει ότι τίποτα δεν είναι ιερό, και σύμφωνα με τη δεύτερη θεωρία το μείζον είναι η αρμονική συμβίωση. Ίσως είναι πάρα πολύ απλό να πούμε ότι θα πρέπει να σεβόμαστε τον άλλο για να έχουμε μία αρμονική συμβίωση το θέμα όμως είναι ότι αναφύονται και άλλα ερωτήματα. Στο όνομα της αρμονικής συμβίωσης θα πρέπει να κλείνουμε ερμητικά τα μάτια όταν παραβιάζονται ανθρώπινα δικαιώματα; Σε κάποιες θρησκείες, δεν αναφέρομαι σε συγκεκριμένες, η θέση της γυναίκας είναι υποδεέστερη. Αποτελεί μεγάλο ερώτημα αν εμείς δεν θα πρέπει να μιλήσουμε στο όνομα της αρμονικής συμβίωσης αφήνοντας μία κατάφωρη παραβίαση των ατομικών δικαιωμάτων να διαιωνίζεται.
Ένα άλλο απλούστερο παράδειγμα που δίνει ο Τάσος Παππάς στο βιβλίο του είναι αυτό του Νίκου Μουζέλη. Είναι εύκολο για την «προοδευτική» διανόηση να υποστηρίζει την ελευθερία της έκφρασης όταν πρόκειται για τη γελοιοποίηση του προφήτη, αλλά της είναι δύσκολο να είναι εξίσου φιλελεύθερη σε δημοσιεύματα που εξυμνούν τη ναζιστική ιδεολογία. Εννοεί ότι στο όνομα της ελευθερίας της έκφρασης να ασκείται κριτική ή να δημοσιεύονται σκίτσα του Μωάμεθ. Πόσο άνετα θα μπορούσαμε όμως να το πούμε αυτό όσον αφορά στον ύμνο σε μία ναζιστική ιδεολογία; Πιστεύω ότι κανείς από εμάς δεν θα το δεχόταν. Αυτό άραγε δεν είναι περιορισμός της ελευθερίας της έκφρασης; Εκεί βέβαια υπάρχει μια άλλη θεωρία ότι πρέπει να βαδίζουμε ανάλογα με τις πιθανολογούμενες συνέπειες, δηλαδή από τη στιγμή που είναι πολύ τραγικές και οξείες τότε θα πρέπει να περιορίσουμε την ελευθερία της έκφρασης σε αυτό. Ο συγγραφέας δίνει ακόμη ένα παράδειγμα αυτό του Ντέιβιντ Ίρβινγκ που καταδικάστηκε σε φυλάκιση στην Αυστρία γιατί αμφισβητεί το ολοκαύτωμα. Όλοι είμαστε αλληλέγγυοι στους ανθρώπους εις βάρος των οποίων έγινε μία γενοκτονία. Υπάρχουν κράτη, πρώην ναζιστικά, όπως η Αυστρία, που ποινικοποιεί την αμφισβήτηση του ολοκαυτώματος. Για τι είδους ελευθερία λοιπόν μιλάμε, πόσο περιορίζεται και μάλιστα πόσο πρέπει να περιορίζεται ως ανεκτή;
Έτσι όπως εξέθεσα τα πράγματα δημιουργείται μία σύγχυση τέτοια που μου δημιουργήθηκε όταν διάβασα το βιβλίο. Ο Τάσος Παππάς προσπαθεί, δίχως να χειραγωγεί τον αναγνώστη, γιατί απευθύνεται σε ανθρώπους που σκέπτονται, αφήνει ένα παράθυρο προβληματισμού στον αναγνώστη ως προς τη λύση του θέματος. Η λύση που προτείνει στο “Δικαίωμα στη βλασφημία” είναι ο ελεύθερος διάλογος που δεν γνωρίζει περιορισμούς. Η λύση να καταργηθούν όλοι οι νόμοι που θέτουν φραγμούς στην ελεύθερη διατύπωση των γνωμών να γίνεται ένας ελεύθερος διάλογος που δεν προσδιορίζεται τι μορφή μπορεί να πάρει, υποπτεύομαι ότι αφορά στη δημόσια διαβούλευση που προτείνεται ως μια γενικότερη λύση στο πολιτικό σύστημα. Η δημόσια διαβούλευση θα είναι μια γενικότερη και συνολικότερη λύση και για άλλα θέματα πολιτικά πολύ μεγαλύτερα αλλά και στο δικαίωμα στην βλασφημία που είναι ένα μέρος του δικαιώματος στην ελεύθερη έκφραση.
Τηλεόραση και τηλεοπτική δημοκρατία
Το επόμενο κεφάλαιο αφορά στην τηλεόραση. Κατά την άποψή μου οι εφημερίδες δεν ασκούν τόση βαρύτητα, υπό την έννοια του βάρους στη συνείδηση του πολίτη, είναι αυτές που δεν είναι διαπλεκόμενες όσο η τηλεόραση. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια όλοι μας υφιστάμεθα αυτή την πίεση της τηλεόραση μέσω της οποίας διαμορφώνοντας απόψεις και συνειδήσεις και η οποία πολλές φορές μας καθοδηγεί στον τρόπο σκέψης τι εν τέλει πρέπει να σκέφτομαι, πώς πρέπει να βλέπουμε το πολιτικό σύστημα, πώς πρέπει να αντιμετωπίζουμε κοινωνικά ζητήματα, πώς να ψηφίζουμε. Και εδώ δένει το τρίτο κεφάλαιο που αφορά στη δημοσκόπηση και την τηλεοπτική δημοκρατία.
Εν κατακλείδι οι σχέσεις μεταξύ πολιτικής και επικοινωνίας είναι τόσο στενές που η μια χωρίς την άλλη δεν μπορεί να υπάρξει. Και το βλέπουμε αυτό όλοι όσοι ασχολούμαστε με την πολιτική. Ακόμη και σε τοπικό επίπεδο δυστυχώς συναντάμε το μεγάλο βάρος της τηλεόρασης, το μεγάλο βάρος του να πρέπει να προβάλλεσαι μαζί με ένα άλλου είδους άσχετα, αδιάφορα και πολλές φορές αποπροσανατολιστικά, για να μπορέσεις να υπάρξεις στο πεδίο της πολιτικής.
Ο Τάσος Παπάς δεν μένει όμως εκεί. Στέκεται στους παράγοντες που ευθύνονται για την κατάσταση που επικρατεί σήμερα και τους κατονομάζει αναλύοντάς τους. Επιγραμματικά ο πρώτος παράγοντας είναι η δραστική υπονόμευση της λειτουργικότητας των ουτοπιών. Υποπτεύομαι ότι εννοεί την αριστερή ουτοπία και κυρίως την παταγώδη κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, στον οποίο επένδυσαν πολλές γενιές πολιτικών και μη, με την οποία ισοπεδώνονται ιδεολογίες και πολλές φορές συνειδήσεις και αξίες. Το δήθεν αναρχικό μοντέλο που ευαγγελιζόταν ο υπαρκτός σοσιαλισμός, αλλά και ο σοσιαλισμός γενικότερα, θα έλεγα στον καταπιεστικό καπιταλισμό αποδείχθηκε χειρότερο. Συντάσσομαι με την άποψη του Τάσου Παππά και ας υπάρχουν και στο ακροατήριο άτομα που ενστερνίζονται τις απόψεις του ΚΚΕ. Η οργανωμένη πάλη εκφυλίστηκε με ευθύνη των προοδευτικών κομμάτων και των ανεξάρτητων συνδικάτων. Τέλος κάτι που θεωρώ πλέον ανησυχητικό είναι ότι η παρακμή των αντιπροσωπευτικών θεσμών και ιδίως του κοινοβουλίου, η κρίση της αντιπροσωπευτικότητας του κομματικού συστήματος οδήγησαν στην πλήρη μετάλλαξη της πολιτικής ζωής. Είναι το πλέον οδυνηρό, έτσι όπως το προσλαμβάνω εγώ, το να μιλάμε για κατάρρευση υπαρκτού σοσιαλισμού, να μιλάμε για μια ουτοπία, η οποία δεν υλοποιήθηκε ή μάλλον υλοποιήθηκε τελείως γραφειοκρατικά και αποπροσανατολιστικά σε όλες τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Όλοι το λέμε και το δεχόμαστε και μάλιστα ανέξοδα τις περισσότερες φορές όλοι. Το ερώτημα είναι δεχόμαστε τόσο εύκολα την κρίση για την παρακμή των αντιπροσωπευτικών θεσμών και ιδίως του κοινοβουλίου, ή αν δεχθούμε ότι είναι πραγματικότητα οδηγούμαστε σε άλλους είδους ιδεολογίες και πολιτικές οι οποίες είναι πιο ολοκληρωτικές λόγω της απαισιοδοξίας που ενέχει μία τέτοια άποψη; Δεν συντάσσομαι με το δεύτερο, συντάσσομαι με το πρώτο. Υπάρχει μία παρακμή του κοινοβουλίου και όλων των αντιπροσωπευτικών θεσμών είτε στην τοπική αυτοδιοίκηση είτε σε θεσμούς σε επίπεδο πολιτιστικών συλλόγων είτε αθλητικών συλλόγων, αλλά κυρίως του κοινοβουλίου.
Εδώ στο σημείο αυτό υπάρχει μια αντίφαση και ένα ερώτημα προς εμένα προσωπικά. Από τη στιγμή που πιστεύεις ότι υπάρχει παρακμή του αντιπροσωπευτικού συστήματος και του κοινοβουλίου γιατί τείνεις προς τα εκεί; Δυστυχώς όσο τείνω προς τα εκεί τόσο πραγματικά διαπιστώνω ότι αυτοί που ασχολούμαστε, και βάζω και τον εαυτό μου μέσα σε επίπεδο κατεύθυνσης προς το κοινοβούλιο, θέλουμε πάρα πολύ διάβασμα και γνώση, θέλουμε ενίσχυση της σκέψης μας και της συνείδησής μας. Γι’ αυτό ακριβώς υπάρχει παρακμή σε αυτούς τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς. Και όσο υπάρχει παρακμή στην κορυφή, τόσο ενισχύεται η αδράνεια στη βάση. Έχουμε πολίτες αδρανείς ή εν πάση περιπτώσει ενεργοποιείται η αδράνειά τους από εμάς τους ίδιους.
Κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού
Πάμε σε πιο βαθιά ιδεολογικά μέρη του βιβλίου που αφορούν στην κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού. Το μόνο που έχω να πω είναι ότι συντάσσομαι με αυτό που λέει το βιβλίο. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι μόνο οικονομική θεωρία είναι ιδεολογία καθημερινότητας, πράξης και σήμερα είναι κοινή διαπίστωση ότι είναι κυρίαρχη, όχι μόνο γιατί έχει παρέλθει η εποχή όπου στην Ευρώπη κυριαρχούσαν τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, γιατί και τότε ακόμη ο νεοφιλελευθερισμός ήταν και πάλι η κυρίαρχη ιδεολογία. Στο βιβλίο τίθεται το ζήτημα των μεταρρυθμίσεων και αυτό έχει αξία γιατί τα τελευταία χρόνια που έχουμε μία φιλελεύθερη κυβέρνηση ακούμε συνεχώς για αυτές. Η Ν.Δ. ψηφίστηκε από τον ελληνικό λαό με μεγάλη διαφορά από το δεύτερο κόμμα γιατί ακριβώς εξήγγειλε ότι θα κάνει μεταρρυθμίσεις. Αποδείχθηκε πέρα όλων των άλλων και τη φθορά που είχε το προηγούμενο κόμμα εξουσίας το ΠΑΣΟΚ ότι οι πολίτες γοητευόταν από το όραμα των μεταρρυθμίσεων. Το θέμα όμως που τίθεται αφορά στο τι είδους μεταρρυθμίσεις θέλουμε προς ποια κατεύθυνση είναι αυτές. Το θέμα είναι ότι η Ν.Δ. δεν έκανε τις μεταρρυθμίσεις, το ΠΑΣΟΚ ακόμη και η αριστερά γιατί δεν μένουν στο τι είδους μεταρρυθμίσεις εξήγγειλε και υποσχέθηκε το κόμμα της Ν.Δ., και αναφέρομαι σχηματικά δεν με ενδιαφέρει η το κόμμα της Ν.Δ. με ενδιαφέρει ο τομέας αυτός της χώρας μας που έχει υποτίθεται μια φιλελεύθερη ή νεοφιλελεύθερη ιδεολογία. Νομίζω ότι το θέμα πρέπει να το εξετάσουμε ευρύτερα.
Δημοσκοπική δημοκρατία
Στη δημοσκοπική δημοκρατία πραγματικά με μία λέξη είναι αυτό που ζούμε. Είναι η «δημοκρατία» των δημοσκοπήσεων οι οποίες από ένα απλό εργαλείο, όπως λένε οι πολιτικοί, τείνουν να γίνουν ο ισχυρότερος μοχλός χειραγώγησης της πολιτικής σκέψης της κατεύθυνσης της ψήφου στην ελληνική πολιτική σκηνή. Τίποτα δεν είναι αθώο και κατά την άποψη του βιβλίου αλλά και τη δική μου. Έχουμε μια συστηματική προσπάθεια χειραγώγησης, βέβαια μακριά από εμένα κάθε θεωρία συνωμοσίας. Θεωρώ όμως ότι την άποψη αυτή πρέπει να την καταγράψω, γιατί πολλές φορές οι δημοσκοπήσεις δεν καταγράφουν την άποψη της κοινής γνώμης, αλλά λειτουργούν ως εργαλείο που χειραγωγεί. Αν κάθε εβδομάδα σας παίρνει κάποιος και σας ρωτά τι θα ψηφίσετε στο τέλος όταν θα πάτε να ψηφίσετε, και αυτό ισχύει και για τον εαυτό μου, θα είστε ένα ευνουχισμένος πολιτικά άνθρωπος που θα έχει αποφασίσει τι θα ψηφίσει χωρίς κριτήρια πολύ πριν τις εκλογές και θα έχει πάρει ήδη την κατεύθυνση της ψήφου, αφού επί εβδομάδες θα βλέπετε εταιρείες δημοσκοπήσεων ανάλογα σε ποια πολιτική κατεύθυνση είναι ή από πού χρηματοδοτούνται να έχουν μια συγκεκριμένη άποψη για το πού πάει η χώρα. Όλοι πιστεύω ότι πρέπει να αναρωτηθούμε και να αντισταθούμε σε αυτή τη δικτατορία, είναι μεγάλη λέξη αλλά την εννοώ, των δημοσκοπήσεων, γιατί κινδυνεύουμε να χάσουμε την πολιτική ουσία.
Λύση το σκανδιναβικό μοντέλο
Τέλος, να πω ότι βρίσκω μια λύση στα ερωτήματά μου σε αυτά που λέει σε αρκετά σημεία στο βιβλίο του για το σκανδιναβικό μοντέλο. Όταν άκουσα ότι το σκανδιναβικό μοντέλο είναι αυτό που προτείνει ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ ήμουν πολύ δύσπιστος και πίστευα ότι είναι μια πρόφαση για να αποφύγει ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και οι πέριξ αυτού που διαμορφώνουν πολιτική ιδεολογία μέσα στο κόμμα την προσπάθεια να εκφέρουν μια διαφορετική ιδεολογία και μια διαφορετική πολιτική πλατφόρμα για το κόμμα τους. Μέσα από την αναζήτηση που γίνεται μέσα στο βιβλίο που ξεχωρίζει το φιλελευθερισμό, τον νεοφιλελευθερισμό, τη σοσιαλδημοκρατία, την αριστερά, την εξωκοινοβουλευτική αριστερά η οποία εντάσσεται πλέον στην κοινοβουλευτική προάγεται το σκανδιναβικό μοντέλο, σαν ένα πρότυπο μοντέλο ενός σοσιαλδημοκρατικού κόμματος.
(Η πλήρης παρουσίαση των τοποθετήσεων των αναλυτών και του συγγραφέα βρίσκεται στη σελίδα του «Παρατηρητή»).
